Η βόμβα του Brexit

Είμαι απογοητευμένη, εκνευρισμένη και ιδιαίτερα προβληματισμένη με το Brexit. Δεν ανήκω σαφέστατα σε αυτούς που θέλουν να τιμωρήσουν, επιδεικτικά κιόλας, τους Βρετανούς -προσπαθώ να συμπαρασταθώ όσο μπορώ σε φίλους  στη Μ. Βρετανία που είναι συντετριμμένοι το ελάχιστο, εξαιρετικά αγχωμένοι το χειρότερο- ούτε σε αυτούς που χαίρονται αφελέστατα λέγοντας ότι τώρα η Ε.Ε. θα πάει σε πολιτική ενοποίηση γρήγορα. Δεν έχω αυταπάτες. Το παζλ είναι πολύ πιο σύνθετο και όπως απεδειχθη μια λάθος κίνηση ενός, επηρεάζει άμεσα όλους. Μην προτρέχουν και οι άλλοι τώρα σε βεβιασμένες κινήσεις εξίσου. Απαιτείται σοβαρότητα, υπευθυνότητα και ψυχραιμία. Κυρίως όμως αποσαφήνιση διλημμάτων και επιτέλους ξεκάθαρη τοποθέτηση σε αυτά. Ο χρόνος τελείωσε με τις υπεκφυγές των προβλημάτων. Και πρέπει η πολιτική ηγεσία του ευρωπαϊκού οικοδομήματος να οριοθετήσει με σαφήνεια την πορεία της και να δρομολογήσει ομαλά την όποια μετάβαση. Η παραμονή στο προηγούμενο μοντέλο ανεπαρκής πια, ανέφικτη εκ των πραγμάτων και ανεπιθύμητη επιπλέον. Κακά τα ψέματα.

Και εξηγούμαι:

1) Σε οικονομικό επίπεδο έχουμε πολλούς κραδασμούς εν εξελίξει. Είναι μια κατάσταση που ναι μεν αμφότεροι είναι προετοιμασμένοι, αλλά ουδείς δε, γνωρίζει με σαφήνεια τις κινήσεις των αγορών και κυρίως των διαφόρων εταιρειών με τα νέα δεδομένα. Ορισμένοι θέλουν να τελειώνουν γρήγορα με το οικονομικό σκέλος, όπως ο Γιουνκερ, αλλά αυτό δεν μπορεί να γίνει, όσο τάχιστα το επιθυμούν, λόγω τεχνοκρατικών δυσκολιών και σαφέστατα νομοθετικών δεσμεύσεων. Έχουμε πολλά να δούμε ακόμη. Δεν έχουμε ακούσει καν τι λέει η Ε.Κ.Τ. και δεν γνωρίζουμε σε βάθος τις σημαντικές λεπτομέρειες που πρέπει να διευθετηθούν ιδίως σε πολιτικό επίπεδο τόσο εντός Ε.Ε., όσο και με άλλους παίκτες στη διεθνή σκακιέρα, όπως ΗΠΑ, Κίνα, πετρελαιοπαραγωγούς χώρες.

It's time to face the music, όπως λένε αγγλιστί. Μην περιμένουμε, πριν ανοίξουν όλοι τα χαρτιά τους όμως, θεαματικές αλλαγές βραχυπρόθεσμα. Το διαδικαστικό είναι πολύ πιο πολύπλοκο από όσο πιστεύουμε και λογικό είναι μετά τον αναβρασμό, να επιχειρείται μια κάποια διευθέτηση που ποτέ δεν έχει ξαναγίνει, δεν υπάρχει δηλαδή πρότερη εμπειρία αντίστοιχης κατάστασης. Το μοντέλο της Νορβηγίας έχει ήδη πέσει στο τραπέζι, ως πρότυπο για να κινηθούν οι μηχανισμοί εντός Ε.Ε. και Βρετανίας. Είναι μια λύση, αλλά τολμώ να πω ότι η Μ. Βρετανία ακόμα και σε αυτό το σενάριο, θα χάσει πάρα πολλά σε οικονομικό επίπεδο, σε αντίθεση με την Ε.Ε. Για να το θέσω όπως το είπε πρόσφατα κι ο Ομπαμα: το βρετανικό οικονομικό μοντέλο από μονό του είναι σαφέστατα λιγότερο ελκυστικό από ότι σε συνδυασμό με την Ε.Ε. Μιλάμε για αχαρτογράφητα νερά. Το δε Ελβετικό μοντέλο που υποστηρίζουν ορισμένοι τις τελευταίες ώρες δεν αρκεί για να λύσει το γόρδιο δεσμό. Θα πρέπει να εφευρεθεί, να δημιουργηθεί κάτι εκ νέου λοιπόν.

2) Σε πολιτικό επίπεδο υπάρχουν τρεις αναλύσεις εν εξελίξει: α) Πώς θα πάνε στις διαπραγματεύσεις οι Βρετανοί;, β) Πώς θα αντιδράσουν οι Γερμανοί & η Ευρωπαϊκή Επιτροπή;, γ) Πώς θα προχωρήσει η Ε.Ε. από 'δω και πέρα;

Όσον αφορά το α' - πώς θα πάνε στις διαπραγματεύσεις οι Βρετανοί;- θα πρέπει να περιμένουμε μέχρι και τέλη Σεπτεμβρίου που θα γίνουν τα συνέδρια των Συντηρητικών, Εργατικών και λοιπών, όπως ειθισται. Ποιος θα είναι αυτός που θα ηγηθεί στην διαπραγμάτευση τον Οκτώβρη, που θα ακολουθήσει -μην ξεχνιόμαστε ενός δημοψηφίσματος που δίχασε όχι μόνο πολιτικά/πολιτισμικά/εθνολογικά ακόμα-ακόμα την βρετανική κοινωνία, αλλά και τα κόμματα-; Τι ακριβώς θα πρεσβεύει; Το δυστυχές είναι ότι ο Καμερον έβαλε στο πολιτικό επίκεντρο τους ευρωσκεπτικιστες από εκεί που αυτοί ήταν στο περιθώριο. Το επικίνδυνο είναι που η πλειοψηφια του βρετανικού λαού στη συνέχεια έδωσε δυναμική και πολιτική στήριξη στους αντιευρωπαϊστές. Οι Φιλελεύθεροι είναι σχεδόν αφανείς, οι Εργατικοί άρχισαν τις κορώνες, οι Συντηρητικοί διασπασμένοι και σε σοκ. Οι μόνοι που είναι ενωμένοι, αποφασισμένοι και με σαφείς διαθέσεις είναι η ακροδεξιά και όλο το μπλοκ του Brexit. To αν αυτό θα συμπαρασύρει τα υπόλοιπα κόμματα σε μια πιο σκληρή ατζέντα, μένει να αποτυπωθεί. Μιλάμε για μια κρίσιμη πολιτική ρευστότητα που η Μ. Βρετανία δεν είχε ποτέ στη σύγχρονη ιστορία της ξανααντιμετωπισει.

Θα αρθούν στο ύψος των περιστάσεων οι φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις όταν ο ΠΘ παραιτείται, ο ηγέτης των Εργατικών είναι προφανέστατα αδύναμος να παίξει αποφασιστικό ρόλο αριστερίζοντας, οι Φιλελεύθεροι ανύπαρκτοι; Ο κατακερματισμός του πολιτικού συστήματος στη Μ. Βρετανία είναι γεγονός. Είναι, λοιπόν, εξαιρετικά νωρίς για να ανάγουμε συμπεράσματα. ΟΜΩΣ, όταν η χώρα αυτή πλήττεται ήδη οικονομικά και ταυτόχρονα πολιτικά παραπαίει, τότε μπορούμε έστω να μην ελπίζουμε σε εμφάνιση του όποιου Βρετανού ηγέτη στην διαπραγμάτευση, με αέρα νικητή. Τον Οκτώβρη θα αρχίσουν τα βιολιά και δεν θα χορεύει κανείς, ούτε με νταούλια, ούτε με μπύρες γελώντας στη Μ. Βρετανία.

Όσον αφορά το β' - πώς θα αντιδράσουν οι Γερμανοί & η Ευρωπαϊκή Επιτροπή;- πήραμε μια πρώτη γεύση από τις δηλώσεις Γιουνκερ και Μερκελ. Πρώτιστο καθήκον τους είναι η ελαχιστοποίηση των οικονομικών κραδασμών για την Ε.Ε. Επίσης τίθεται ως προτεραιότητα η ενίσχυση του ευρωπαϊκού μοντέλου έναντι των φωνών που αρχίζουν και αυξάνονται για την πλήρη αποδόμηση του. Και εδώ είναι το ενδιαφέρον. Το Brexit στοιχίζει περισσότερο πολιτικά κι αυτό έχει επιπτώσεις οικονομικά, γιατί οι αγορές κινούνται ΚΑΙ με βάση την ψυχολογία, μην το ξεχνάμε/υποτιμούμε. Πιο συγκεκριμένα το Brexit ενίσχυσε δυστυχώς κι άλλους ευρωσκεπτικιστές σε άλλες χώρες.

Ενδεικτικά όπως ορθώς επισημαίνει η Βασιλική Γεωργιάδου: «Mε το Εxit από την Ε.Ε. φλερτάρουν ανοιχτά σήμερα η Λεπέν, ο Βίλντερς, γνωστοί πολιτικοί από το Λαϊκό Κόμμα της Δανίας, ενώ επιφυλακτικοί με ένα τέτοιο ενδεχόμενο είναι ο Στράχε του FPÖ Αυστρίας και o Σόινι του Kόμματος των (Αληθινών) Φινλανδών, που αποδέχονται την απόφαση των Βρετανών χωρίς να θέτουν όμως θέμα δημοψηφισματικής επικύρωσης της ένταξης της χώρας τους στην Ε.Ε. Lega Nord και Κίνημα Γκρίλο στην Ιταλία θέτουν, αντιθέτως, θέμα δημοψηφίσματος για το ευρώ. To ΝPD στη Γερμανία έχει θέσει θέμα αποχώρησης από την Ε.Ε. με τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος. To AfD θέλει έξοδο από την Ε.Ε. (2 στους 3 ψηφοφόρους του είναι υπέρ της αποχώρησης, παρότι η παλιά ηγεσία του κόμματος -Lucke- είναι σταθερά υπέρ της παραμονής). Τέλος, η Χ.Α. τάχθηκε από καιρό ανοικτά υπέρ του Brexit και του Grexit, ιδίως τώρα όπως λέει, διότι τώρα θα πονέσει περισσότερο την Ευρώπη μια τέτοια ελληνική επιλογή». 

Ο αντιευρωπαϊσμός και ο ευρωσκεπτικισμός απολαμβάνουν, λοιπόν, από σήμερα τα φώτα της δημοσιότητας, έστω κι αν  οι Ολάντ και Μέρκελ δήλωσαν απόλυτα προσηλωμένοι στα ευρωπαϊκά ιδεώδη, ο Σουλτς προέτρεψε σε ψυχραιμία, ο Ρεντζι  τόνισε την σημασία/αξία της Ε.Ε. Είναι ηλίου φαεινότερο ότι όλοι προσπαθούν να προστατέψουν το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, όχι από την απόφαση αμφισβήτησής του από τους Βρετανούς, αλλά από την τάση απόρριψής του από άλλες δυνάμεις στο εσωτερικό της Ε.Ε. που τα τελευταία 24ωρα κινούνται γρήγορα και δυναμικά στην ανάληψη πρωτοβουλιών με αποσχιστικές διαθέσεις. Άνοιξε ο ασκός του Αιόλου και τώρα φωτιά στα μπατζακια μας για να το πω λαϊκιστι.  

Οι Βρετανοί υπενθύμισαν με τον πιο τραγικό τρόπο ότι  ο εθνικολαϊκισμός σαρώνει στην Ε.Ε. Εξου και η συνάντηση αύριο των ΥΠΕΞ των ιδρυτικών χωρών της Ε.Ε., όπως και η συνάντηση Τουσκ, Ολαντ, Ρεντζι, Μερκελ τη Δευτέρα. Το θέμα είναι όμως ότι δεν αρκεί πια μια απλή διακήρυξη πίστης τύπου «μαζί θα πάμε μπροστά», αλλά ένα αποσαφηνισμένο πλάνο με στρατηγικούς στόχους για την μετεξέλιξη του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. 

Και έρχομαι έτσι στο γ’ -  πώς θα προχωρήσει η Ε.Ε. από 'δω και πέρα;-. Υπάρχουν 3 σενάρια στο τραπέζι, αυτή τη στιγμή τουλάχιστον.  Ένα από αυτά αναφέρει ότι θα περιχαρακωθεί ο στενός πυρήνας των χωρών που συνεργάζονται καλά μεταξύ τους, και θα αποκόψουν  τους υπολοίπους. Είναι μια πρόταση που βάζει την Ε.Ε. σε δυο, μην πω τρεις ταχύτητες. Και δεν θέλετε να μάθετε σε ποια ταχύτητα θα βρεθεί η Ελλάδα αν δεν προσέξουμε ιδιαίτερα το αμέσως προσεχές διάστημα. Με τον Τσιπρα στο τιμόνι της χώρας, δεν νομίζω ότι μπορεί και κανείς να ελπίζει σε προσεκτικές ή ασφαλείς πολιτικές κινήσεις, πόσο δε μάλλον που τόσο ο ίδιος, όσο και η συντριπτική πλειοψηφια του κυβερνητικού επιτελείου φλέρταρε και ερωτοτροπεί ακόμα ανοικτά με τον εθνικολαϊκισμό, τον αριστερόστροφο αντιευρωπαϊσμό, αλλά και τον δεξιόστροφο ευρωσκεπτικισμό.

Σε κάθε περίπτωση θα έχουμε τις συναντήσεις Μερκελ-Σόιμπλε και θα καταλάβουμε τι ακριβώς προτείνεται ως προς το παραπάνω. Δεν πιστεύω ότι η περιχαράκωση της Ε.Ε. και η σμίκρυνση του όποιου σχήματος αποτελεί την λύση στις διεθνείς προκλήσεις. Θα ενδυναμώσει τις φυγόκεντρες δυνάμεις και θα οδηγήσει την ΕΕ σε τέλμα. Η Ε.Ε. δεν πρέπει να χάσει τη συνοχή της αναζητώντας διαφορετικά σχήματα, αλλά να πάει ένα βήμα παραπέρα: προς πολιτική ενοποίηση. Αυτό όμως δεν μπορεί να γίνει από τη μια μέρα στην άλλη. Πόσο δε μάλλον όταν έχουμε τον Οκτώβρη στην Ιταλία δημοψήφισμα κρίσιμο για την βιωσιμότητα της κυβέρνησης Ρεντζι, ενώ το 2017 έχουμε εθνικές εκλογές σε Γερμανία και Ιταλία και πολύ πιθανόν και στην  Γαλλία, έτσι όπως πάει το πράγμα. Οι τρεις δηλαδή χώρες-μοχλοί των ευρωπαϊκών μηχανισμών και ενίσχυσής τους θα είναι σε εσωτερικό αναβρασμό. Οι πολιτικές επιλογές των πολιτών τους θα κρίνουν και το μέλλον της Ε.Ε. Το Brexit ηρθε σε άσχημο πολιτικό timing κοινώς. Δεν έχουμε κυβερνήσεις στο τιμόνι αυτών των χωρών που μόλις εκλεχτήκαν, με άνεση χρόνου, χωρίς αμφισβήτηση και δύσκολο δημοσιονομικό έργο. Το ακριβώς αντίθετο.

Και έρχομαι στο δεύτερο σενάριο, αυτό που λέει απλουστευμένα: βλέποντας και κάνοντας. Με λίγα λόγια: ας δώσουμε βαρύτητα στα κοινά σημεία κι ας προχωρήσουμε λίγο πιο γρήγορα σε αυτά που συμφωνούμε, μεταθέτοντας καιρού και συνθηκών επιτρέποντος τα υπόλοιπα. Είναι μια πρόσκαιρη λύση που δεν αντιμετωπίζει την πραγματικότητα, αλλά μάλλον την αποφεύγει, όμως δυστυχώς ίσως η μόνη εφικτή τουλάχιστον μέχρι και τα τέλη του 2017. Φυσικά σε ένα τέτοιο σενάριο η οποιαδήποτε συζήτηση για το ελληνικό χρέος όχι απλώς παραπεμπεται στις καλένδες, αλλά και πάλι βρισκόμαστε στο περιθώριο των ευρωπαϊκών εξελίξεων με αμφίβολη πλέον την οικονομική ενίσχυση μας επ’ αόριστον που επιθυμεί η παρούσα κυβέρνηση θρασυτα και αφελέστατα.

 

Το τρίτο και τελευταίο σενάριο εδράζεται στην σύγκρουση δημοσιονομικής ορθοδοξίας και δημοσιονομικής χαλαρότητας. Πολλοί μιλούν για εκ βάθρων αλλαγή του τρόπου οικονομικής προσέγγισης, ενίσχυσης της κοινής πολιτικής σε ζητήματα μεταναστευτικής κρίσης και σίγουρα εκ νέου αναθεώρηση συνθηκών και ανάληψης νέου ευρωπαϊκού συμβολαίου μεταξύ των κρατών-μελών. Είναι μια πρόταση που κανείς θα μπορούσε να εκτιμήσει ως την απαραίτητη, αν όχι πιο πραγματιστική προσέγγιση στην παρούσα φάση. Όμως αυτό σημαίνει ότι όλοι θα βάλουν νερό στο κρασί τους, όλοι συμμερίζονται την μετεξέλιξη της Ε.Ε. και πρωτίστως όλοι να αναλάβουν ευθύνες. Κάτι τέτοιο με τους πολιτικούς συσχετισμούς στην Ε.Ε. δεν είναι εμφανές, προς το παρόν. Ποιος θα πάρει το κόστος να στηρίξει την Ε.Ε. χωρίς να χάσει τα ηνία στην χώρα του; Τόσο απλά και τόσο ωμά πλέον τίθεται το δίλημμα, αν φυσικά θέλουμε να μιλήσουμε επί της ουσίας. Η περαιτέρω πολιτική ολοκλήρωση δύσκολα θα προχωρήσει αν δεν αποφασίσουμε σοβαρά στην Ευρώπη να βάλουμε πίσω την πολιτική σημασία της εθνικής ταυτότητας.

Πολλοί στο Λαϊκό, Σοσιαλδημοκρατικό και Φιλελεύθερο Κόμμα αντιστοίχως μιλάνε για μια νέα συμφωνία ανάμεσα στα κράτη μέλη, την ΕΕ και τους πολίτες της. Ωραίο ακούγεται, χρήσιμο φαίνεται, αλλά δύσκολο να πραγματοποιηθεί. Σ' αυτή την κατεύθυνση στη χώρα μας κινείται η ηγεσία της ΝΔ. Όμως, είναι η μόνη πολιτική δύναμη στον ευρωπαϊκό χώρο που έχει το αβαντάζ του να αποτελεί σύντομα την ραχοκοκαλιά μιας νέας κυβέρνησης, ενώ μιλάμε για μια μικρή χώρα που ροκανίζει τον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό, δεν τον ενισχύει, όπως άλλες.

Με λίγα λόγια, είναι εξαιρετικά νωρίς για αναγωγή σαφών συμπερασμάτων. Δεν είναι μόνον η Βρετανία σε αναβρασμό, αλλά και οι υπόλοιποι παίκτες. Η Ε.Ε. πρέπει να αναμετρηθεί με τον εαυτό της πρωτίστως, όπως ορθώς τόνισε ο Ολαντ, αλλά όχι με τα φαντάσματα τους παρελθόντος της να τονίσω.  Η δημοκρατία έχει δυστυχώς-ευτυχώς αργές διαδικασίες. Μην υιοθετούμε την φόρτιση και την κινδυνολογία των λαϊκιστών/εξτρεμιστών. Στο κάτω-κάτω έχουμε ως Ευρωπαίοι ξεπεράσει χειροτέρα. Πρέπει να περιμένουμε. Δεν είναι όλοι ηλίθιοι ή χαζοί για να χάσουν εν μια νυκτί όσα οικοδόμησαν δεκαετίες. Το μόνο θετικό είναι ότι επιτέλους κάποιοι αντιληφθήκαν τον κίνδυνο και είναι διατεθειμένοι να μην τον αφήσουν να επεκταθεί. Μένει να μας πουν τον τρόπο. Και τότε, πεδίο δόξης λαμπρό για τους σοβαρούς, πραγματιστές, δημοκράτες, Ευρωπαϊστές να πείσουν, να οικοδομήσουν, να προχωρήσουν. Μην κρίνουμε την έκβαση του «πολέμου», πριν καν αρχίσει η πρώτη μάχη. Υπομονή. O πολιτικός και οικονομικός σεισμός από το Brexit δεν έχει κοπάσει.